ಕತ್ತಲೆ ಬೆಳಕಿನಂಗಳದಲ್ಲಿ…

ಶ್ರೀರಂಗರು ೧೯೫೯ರಲ್ಲಿ ಬರೆದ ನಾಟಕ ಕತ್ತಲೆ ಬೆಳಕು ಮೂವತ್ತೈದು ವರ್ಷಗಳ ನಂತರವೂ ಜೀವಂತವಾಗಿಯೇ ಉಳಿದಿದೆ ಎನ್ನುವುದು ನಾಟಕವು ಸತ್ವಶಾಲಿ ಎನ್ನುವುದಕ್ಕೆ ಸಾಕ್ಷಿ. ಇದು ಮಹತ್ತರವಾದ ನಾಟಕವೇನಲ್ಲ; ಒಳ್ಳೆಯ ನಾಟಕವಂತೂ ಹೌದು.

ಅಂದು ಈ ನಾಟಕ ಕೇಳಿದ ಪ್ರಶ್ನೆಗಳು ಈಗ ನಾವು ಕೇಳುವ ಪ್ರಶ್ನೆಗಳಿಗಿಂತ ತೀರ ಭಿನ್ನವಲ್ಲ. ಒಂದು ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಅವು ಸರ್ವಕಾಲಿಕ ಪ್ರಶ್ನೆಗಳು. ಈ ನಾಟಕ ಯಾವುದೇ ಸಮಾಧಾನವನ್ನೂ ಸೂಚಿಸುವುದಿಲ್ಲ ಅಥವಾ ಆ ದಿಕ್ಕಿನಲ್ಲಿಯೂ ಮುಂದೆ ಹೋಗುವುದಿಲ್ಲ, ತಟಸ್ಥವಾಗಿ ನಿಲ್ಲುತ್ತದೆ. ಇದು ನಾಟಕದ ದೋಷ ಎನ್ನಿಸುತ್ತದೆ. ಈ ದೋಷ ಅವತ್ತೂ ಕಂಡಿತ್ತು, ಈಗಲೂ ಕಾಣುತ್ತದೆ.

ನಾಟಕ, ಜೀವನ, ವಸ್ತು ಮತ್ತು ಶೈಲಿ ಇವುಗಳ ಮಧ್ಯೆ ಮತ್ತು ನಾಟಕಕಾರ, ಪ್ರೇಕ್ಷಕ, ಮಾಲೀಕ, ವ್ಯವಸ್ಥಾಪಕ ಇವರುಗಳ ಮಧ್ಯೆ ಇರುವ ಪರಸ್ಟರ ಸಂಬಂಧಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಆಲೋಚನೆ ಮಾಡುವ ಈ ನಾಟಕ ಅಂದಿನ ನಾಟಕಗಳನ್ನು – ಬಹುಪಾಲು ವೃತ್ತಿ ನಾಟಕಗಳನ್ನು ವಿಡಂಬನೆಗೆ ಒಡ್ಡುತ್ತದೆ. ಅಂದಿನ ನಾಟಕಗಳ ಪ್ರಶ್ನೆಗಳನ್ನು, ಅಂದಿನ ಓದುಗರ, ಪ್ರೇಕ್ಷಕರ ಅಭಿಪ್ರಾಯಗಳನ್ನು ಅಲ್ಲಗಳೆಯುತ್ತದೆ. ಇಂದಿನ ವೃತ್ತಿ ನಾಟಕಗಳಿಗೆ ಈಗಲೂ ಈ ಅಪವಾದ ಸಲ್ಲುತ್ತದೆ. ಹವ್ಯಾಸಿ ನಾಟಕಗಳ ಪಟ್ಟಿ ಸ್ವಲ್ಪ ಬೆಳೆದಿದೆಯಾದರೂ ಕತ್ತಲೆ ಬೆಳಕು ನಾಟಕದ ಟೀಕೆಗಳನ್ನು ತಪ್ಪಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದಿಲ್ಲ. ಕತ್ತಲೆ ಬೆಳಕು ನಾಟಕದಲ್ಲಿ ವಿಡಂಬನೆಗೆ ಗ್ರಾಸವಾಗುವ ನಾಟಕಕಾರ, ವ್ಯವಸ್ಥಾಪಕ, ಮಾಲೀಕ, ಪ್ರೇಕ್ಷಕ ಮತ್ತು ಓದುಗರೂ ಸಹ ಈಗಲೂ ಬಹುತೇಕ ಹಾಗೆಯೇ ಇದ್ದಾರೆ. ಪರಿಸ್ಥಿತಿ ಅಷ್ಟಾಗಿ ಬದಲಾಗಿಲ್ಲ. ಆ ಹಿಂದೆಯೂ ಹಲವು ಒಳ್ಳೆಯ ನಾಟಕಗಳು ಇದ್ದವು, ಒಳ್ಳೆಯ ಜನರು ಇದ್ದರು, ಈಗಲೂ ಇವೆ, ಇದ್ದಾರೆ. ಆದರೆ ಶ್ರೀರಂಗರ ಟೀಕೆಗಳು ಸಾದಾರಣ ನಾಟಕಗಳ ಬಗ್ಗೆ, ಸಾಧಾರಣ ಜನರ ಬಗ್ಗೆ. ಮೂವತ್ತು ವರ್ಷಗಳ ಹಿಂದೆ ನಾಟಕದ ‘ನಾಟಕಕಾರ’ ಶ್ರೀರಂಗರ ಅಭಿಪ್ರಾಯಗಳನ್ನೆ ಹೇಳುತ್ತಿದ್ದಾನೆ ಅನ್ನಿಸಿತ್ತು. “ಮೂಲದಲ್ಲಿಯೇ ತಪ್ಪಿದೆ, ನಮ್ಮ ಸಮಾಜದ ರಚನೆಯೇ ತಪ್ಪಿದೆ….. ನಮ್ಮ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ತಳಪಾಯವೇ ತಪ್ಪಿದೆ, ನಮ್ಮ ಸಾಹಿತ್ಯ ದೃಷ್ಟಿಯೇ ತಪ್ಪಿದೆ. ಮತ್ತು ನಮ್ಮ ಸಮಾಜದೊಳಗೆ ಎಲ್ಲಿಯವರೆಗೆ ಜೀವನದಲ್ಲಿ ಆಸಕ್ತಿ ಇದ್ದ ಸನ್ನಿವೇಶ ಇಲ್ಲವೇ ವ್ಯಕ್ತಿ ಹುಟ್ಟುವುದಿಲ್ಲವೋ ಅಲ್ಲಿಯವರೆಗೆ ನಾನು ನಾಟಕಗಳನ್ನು ಬರೆಯುದಿಲ್ಲ. ಯಾರೂ ನಾಟಕಗಳನ್ನು ಬರೆಯಲಾರರು.” ಆದರೆ ಈಗ ಅರ್ಥವಾಗುತ್ತಿದೆ ಕತ್ತಲೆ-ಬೆಳಕು ನಾಟಕದಲ್ಲಿ ನಾಟಕಕಾರನೂ ವಿಡಂಬನೆಗೆ ಹೊರತಾಗಿಲ್ಲ. ಪೂರ್ತಿ ಆಗಿನ ನಾಟಕ ಕ್ರಿಯೆಯೇ ಪೊಳ್ಳು. ಆದರೆ ಅದೇ ಕತ್ತಲೆ-ಬೆಳಕು ನಾಟಕವಾಗಿ ಬಿಡುತ್ತದೆ ಶ್ರೀರಂಗರ ಚಾತುರ್ಯದಿಂದ.

ನಾಟಕಕಾರ, ಮಾಲೀಕ ಮತ್ತು ವ್ಯವಸ್ಥಾಪಕರ ಚರ್ಚೆ ನಡೆಯುತ್ತಿದ್ದಂತೆ ಅದರಲ್ಲಿ ಹುಟ್ಟಿಬರುವ ಪಾತ್ರಗಳು ತಮ್ಮ ಸುಳ್ಳನ್ನು ಅಭಿನಯಿಸಿ ನಾಟಕಕಾರನ ಮನೆಯ-ಮನದ ಕತ್ತಲ ಕೋಣೆಯನ್ನು ಸೇರಿಬಿಡುತ್ತವೆ. ನಾಟಕಕಾರ ಬರೆಯುವುದೇ ಇಲ್ಲವೆಂದು ತೀರ್ಮಾನಿಸಿದಾಗ ನಿರ್ಗಮಿಸುತ್ತವೆ. ಹೊರ ಪ್ರಪಂಚದ ಪೋಲಿಸ್ ಕಾನ್‌ಸ್ಟೇಬಲ್ ತನ್ನ ಕೆಲಸದ ಕತ್ತಲಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ನಾಗರಿಕ ತನ್ನ ಕಲ್ಪಿತ ರಸಮಯ ಸಾಹಿತ್ಯ ಸಮಯದ ಕತ್ತಲಿನಲ್ಲಿ ಮುಳುಗಿರುತ್ತಾರೆ. ಇವೆರಲ್ಲರ ಲೆಕ್ಕಕ್ಕೆ ರಂಗದ ಬೆಳದಿಂಗಳು ವ್ಯರ್ಥವಾಗುತ್ತದೆ.

ಈ ನಾಟಕ ತನ್ನ ತಂತ್ರದಿಂದ ಪ್ರೇಕ್ಷಕರನ್ನು ವಾಸ್ತವ – ಕಲ್ಪನೆ – ವಿಚಾರಗಳ ಮಧ್ಯೆ ಕತ್ತಲು-ಬೆಳಕಿನಲ್ಲಿ ಹಾಸ್ಯದ ಉಯ್ಯಾಲೆಯ ಮೇಲೆ ತೂಗುತ್ತದೆ. ಯಾವುದು ನಿಜ, ಯಾವುದು ಸುಳ್ಳು ಎನ್ನುವ ಗೊಂದಲಕ್ಕೀಡು ಮಾಡುತ್ತದೆ. ನಿರ್ದೇಶಕನಿಗೆ, ನಟರಿಗೆ ಸವಾಲೆಸೆಯುತ್ತದೆ. ಈ ತಂತ್ರಗಳನ್ನು ಕಂಡು ಇಷ್ಟು ವರ್ಷಗಳಾದರೂ, ಇದರ ಅನುಕರಣೆಯನ್ನು ಅನೇಕರು ಮಾಡಿದ್ದರೂ, ಈ ನಾಟಕದಲ್ಲಿ ತಂತ್ರ ಮತ್ತು ನಾಟಕದ ವಸ್ತು ಸಂಗಮವಾದ್ದರಿಂದ ಇಲ್ಲಿ ತಂತ್ರ ಹಳತಾಗಿಲ್ಲ.

ಅದಕ್ಕೇ, ನಾಟಕ ಇನ್ನೂ ಜೀವಂತವಾಗಿದೆ.
– ನ. ರನ್ನ

ನಿರ್ದೇಶಕರ ಟಿಪ್ಪಣಿ
ರಂಗಭೂಮಿಯಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿರುವ ನಮ್ಮಂಥವರಿಗೆ ನಾಟಕ ಹಾಗೂ ರಂಗಭೂಮಿ ನಮ್ಮ ಬದುಕಿನ ಪಯಣವನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುತ್ತದೆ ಎಂದರೆ ತಪ್ಪಾಗಲಾರದು. ಒಂದು ಬದುಕಿನ ಸಮಗ್ರ ದೃಷ್ಟಿಗೆ ಹಳೇ ದಿನ ಹೊಸ ದಿನ ಎಂಬ ಮಾತು ಬರುವುದಿಲ್ಲ. ಈ ಮಾತನ್ನು ರಂಗಭೂಮಿಗೂ ಅನ್ವಯಿಸಬಹುದು.

ಒಂದು ಹಳೇ ನಾಟಕವೂ ಸಮಕಾಲೀನ ರಂಗಭೂಮಿಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಯೋಗಗೊಂಡಾಗ ಅದು ಅಂದಿನ ದೇಶಕಾಲಕ್ಕನುಗುಣವಾಗಿ ಪಡೆಯುವ ಹೊಸ ಅರ್ಥಗಳ ಹೊಸ ಹೆಜ್ಜೆಗಳೆಂದೇ ನನ್ನ ಭಾವನೆ. ಹೀಗಾಗಿ ನಾಟಕ ಪರಂಪರೆ ಒಂದು ನಿರಂತರ ಯಾತ್ರೆ. ಅದು ಜಡವಲ್ಲ, ಸ್ಥಾವರವಲ್ಲ, ಜಂಗಮ ಎನ್ನುವ ಮಾತಿಗೆ ‘ಕತ್ತಲೆ ಬೆಳಕು’ ಕಳೆದ ಎರಡು ದಶಕಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡಿರುವ ನಾನಾ ಪ್ರಯೋಗಗಳೇ ಸಾಕ್ಷಿಯಾಗಿವೆ. ಕನ್ನಡ ರಂಗಭೂಮಿಯಲ್ಲಿ ಕತ್ತಲೆ-ಬೆಳಕು ನಡೆದು ಬಂದಿರುವ ದಾರಿಯನ್ನು ವಿಮರ್ಶಕರು ಗುರುತಿಸಿದ್ದಾರೆ.

ಈ ನಾಟಕ ನನ್ನ ರಂಗಯಾತ್ರೆಯಲ್ಲೂ ಸಾಕಷ್ಟು ಹಾದಿಯನ್ನು ಸವೆಸಿದೆ.

ಸುಮಾರು ೨೫ ವರ್ಷಗಳ ಹಿಂದೆ – ನಾನು ಆಗತಾನೆ ಎನ್. ಎಸ್. ಡಿ ಯಿಂದ ಹಸಿ ಹಸಿಯಾಗಿ ಹೊರಗೆ ಬಂದಿದ್ದೆ. ಕನ್ನಡ ರಂಗಭೂಮಿಯನ್ನೇ ಕತ್ತಲೆಯಿಂದ ಬೆಳಕಿನೆಡೆಗೆ ಒಯ್ಯುವ ಕೃತಿ, ‘ಕತ್ತಲೆ-ಬೆಳಕು’ ಎನಿಸಿ, ಈ ನಾಟಕವನ್ನು ನಿರ್ದೇಶಿಸಿದ. ಆ ಕಾಲಕ್ಕೆ ಈ ಪ್ರಯೋಗ ಕರ್ನಾಟಕದ ವಿವಿಧ ಭಾಗಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರದರ್ಶಿತವಾಗಿ ಕೆಲವು ಕಡೆ ಅಪಾರ ಮೆಚ್ಚುಗೆಯನ್ನು ಗಳಿಸಿತು. (ಶ್ರೀರಂಗರ ನೇತೃತ್ವದಲ್ಲಿ ನಡೆದ ಒಂದು ರಂಗ ಕಮ್ಮಟದಿಂದ ಈ ಪ್ರಯೋಗ ಹೊರ ಮೂಡಿದ್ದು)

ನಂತರ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ನಾಟಕ ಶಾಲೆಯಿಂದ ಸಿಡಿದು ಹೊರಬಂದ ಕೆಲವು ರಂಗಾಭ್ಯಾಸಿಗಳು ಕಟ್ಟಿದ ‘ದಿಶಾಂತರ್‍’ ತಂಡಕ್ಕೆ ಈ ನಾಟಕವನ್ನು ಹಿಂದಿಗೆ ‘ಕಬೀಜಿತ್ ಕಬೀಪಟ್’ ಎಂಬ ಹೆಸರಿನಲ್ಲಿ ಭಾಷಾಂತರಿಸಿ ನಾನೇ ನಿರ್ದೇಶಿಸಿದ್ದೆ. (ಈ ಹೊತ್ತಿನ ಖ್ಯಾತ ನಿರ್ದೇಶಕ ಸತ್ಯದೇವ್ ದುಬೆ ಸಹ ‘ಊಲ್ ಜಲೂಲ್’ ಎಂಬ ಹೆಸರಿನಲ್ಲಿ ನಿರ್ದೇಶಿಸಿದರು). ಹಾಗೇ ೧೦-೧೫ ವರ್ಷಗಳ ಹಿಂದೆ ‘ಬೆನಕ’ ತಂಡಕ್ಕೆ ಈ ನಾಟಕವನ್ನು ಮತ್ತೊಮ್ಮೆ ನಿರ್ದೇಶಿಸಿದೆ.

ಈಗ ರಂಗಾಯಣಕ್ಕೆ ಮತ್ತೊಮ್ಮೆ ಈ ಕತ್ತಲೆ-ಬೆಳಕನ್ನು ಆಡಿಸುತ್ತಿರುವ (ಅಥವಾ ಅದೇ ನನ್ನನ್ನು ಆಡಿಸುತ್ತಿದೆಯೇ?) ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ನನಗನ್ನಿಸುತ್ತದೆ ; ನಾಟಕದಲ್ಲಿ ನಾಯಕನಿಗೆ ಒಂದು ‘ಡೆಸ್ಟಿನಿ’ ಇರುವ ಹಾಗೆ ನಾಟಕ ಪ್ರಯೋಗಕ್ಕೂ ಒಂದು ‘ನಿಯತಿ’ ಇದೆ ಎಂದು. ನನ್ನ ರಂಗಯಾತ್ರೆಯ ಮಟ್ಟಿಗಂತೂ ಈ ಮಾತು ನಿಜ.

ರಂಗಾಯಣ ಈಗ ಪ್ರಮುಖ ಪ್ರಯೋಗಗಳನ್ನು (ಮೇಜರ್‍ ಪ್ರೊಡಕ್ಷನ್ಸ್ ಅನ್ನುವ ಅರ್ಥದಲ್ಲಿ) ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳಬೇಕೆನ್ನುವ ಯತ್ನದಲ್ಲಿ ‘ಕತ್ತಲೆ-ಬೆಳಕು’ ಮೊದಲನೆಯದಾಗಿದೆ. ಕತ್ತಲೆ-ಬೆಳಕನ್ನು ಈಗ ಓದಿದಾಗಲೂ ನಾಟಕ ಆ ಮಹತ್ವವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ ಎನಿಸಿದೆ. ಕತ್ತಲೆ-ಬೆಳಕು ಕೇವಲ ಹವ್ಯಾಸಿ ಮಟ್ಟದ್ದೇ (ಅಂದರೆ ಆಗೊಮ್ಮೆ ಈಗೊಮ್ಮೆ ಆಡಬಹುದಾದದ್ದೇ) ಅಥವಾ ವೃತ್ತಿ ರಂಗಭೂಮಿಯವರಂತೆ ನಿರಂತರವಾಗಿ ಆಡಬಹುದಾದದ್ದೇ ಎನ್ನುವ ಸವಾಲಿಗೆ ನಿರ್ದೇಶಕನಾಗಿ ನಾನು ಈ ಪ್ರಯೋಗವನ್ನು ಒಡ್ಡುತ್ತಿದ್ದೇನೆ. (ಈ ಸವಾಲು ನನಗೇ ಆಗಿದೆ.)

ಇದಕ್ಕೊಂದು ಕಾರಣವಿದೆ. ಕೃತಿಯ ಮೊದಲ ಮುದ್ರಣದ ಹಿನ್ನುಡಿಯಲ್ಲಿ ಶ್ರೀರಂಗರು, “ನಾಟಕದಿಂದ ನಾಟಕಕ್ಕೆ ನಾನು ನುರಿತಂತೆ, ನನ್ನ ಶೈಲಿ-ತಂತ್ರಗಲು ಬೆಳೆದಂತೆ ನಮ್ಮ ರಂಗಭೂಮಿ ಮುಂದುವರಿಯದಿದ್ದರೆ, ಅದರ ಹೊಣೆ ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ನಮ್ಮ ಸಮಾಜಿಕ ಜೀವನದ ಮೇಲಿದೆ, ನನ್ನಂತಹ ನಾಟಕಕಾರರ ಮೇಲಲ್ಲ” ಎಂದಿದ್ದಾರೆ.

ಶ್ರೀರಂಗರು ಹೇಳಿರುವ ಆ ಹೊಣೆಯನ್ನು ನನ್ನ ಮೇಲೆ ನೇರವಾಗಿ ಹೊರಿಸಿದಿದ್ದರೂ ನಾವು ಆ ಹೊಣೆಯನ್ನು ಹೊರುವುದು ನಮ್ಮ ಕರ್ತವ್ಯವೆಂದು ಪ್ರಯೋಗಕ್ಕೆ ಕೈ ಹಾಕಿದ್ದೇನೆ. ಇದನ್ನು ನಿರಾಕರಿಸುವುದು ಅಥವಾ ಒಪ್ಪಿಕೊಳ್ಳುವ ಭಾರ ನಿಮಗೆ ಬಿಟ್ಟಿದ್ದು.

ನಾಟಕದ ಕೊನೆ, ಕೊನೆಯೇ ಅಲ್ಲ. ಕತ್ತಲೆ-ಬೆಳಕಿನ ಆಟ ನಿರಂತರ.

ಬಿ. ವಿ. ಕಾರಂತ
೧೦-೦೬-೧೯೯೩
ಮೈಸೂರು

ಶ್ರೀರಂಗರ ಕತ್ತಲೆ – ಬೆಳಕು

ಶ್ರೀರಂಗರ ನಾಟಕಗಳಲ್ಲಿ ಕತ್ತಲೆ – ಬೆಳಕು ಒಂದು ವಿಶಿಷ್ಟ ಸ್ಥಾನವನ್ನು ಪಡೆದಿದೆ. ಇದರಲ್ಲಿ ಅವರು ಕಂಪನಿ ನಾಟಕಗಳ ಪೊಳ್ಳುತನವನ್ನು ಆಧುನಿಕ ಸನ್ನಿವೇಶದಲ್ಲಿ ಬಹಿರಂಗಗೊಳಿಸಿದಂತೆ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆಯಾದರೂ ಅಷ್ಟೇ ಪೂರ್ಣ ನಾಟಕವಾಗುವುದಿಲ್ಲ. ಅದರಲ್ಲಿ ಬರುವ ಒಬ್ಬ ನಾಟಕಕಾರನನ್ನು ನಮ್ಮ ಕೆಲವು ವಿಮರ್ಶಕರು ಶ್ರೀರಂಗರೆಂದು ಗುರುತು ಮಾಡಲು ಯತ್ನಿಸಿರುವುದುಂಟು. ಆದರೆ ಅವರ ತರ್ಕ ವಿತರ್ಕಕ್ಕೆ ಮೀರಿದಂತೆ ಈ ಪಾತ್ರವು ಅರಿಯದಂಥ ಘಟನೆಗಳು (ಸನ್ನಿವೇಶಗಳು) ಈ ನಾಟಕದ ನಿಜವಾದ ಸತ್ವವಾಗಿ ಪರಿಣಮಿಸುವ ‘ಕಲ್ಪನೆ’ ಯಾಗಿರುವುದರಿಂದ ಇಲ್ಲಿಯ ನಾಟಕಕಾರನು ಶ್ರೀರಂಗರಾಗದೆ ಒಬ್ಬ ತಾಂತ್ರಿಕ ಅವಶ್ಯಕತೆಯಾಗಿ ಉಳಿಯುತ್ತಾನೆ, ಇಂಥ ತಾಂತ್ರಿಕತೆಯ ನೆಲೆಯಿಂದ ನಾಟಕವು ಇಂದಿನ ಬದುಕಿನ ಸ್ತರಗಳನ್ನು ಗುರುತಿಸುತ್ತಾ ಅರ್ಥವಂತಿಕೆಯ ಕಡೆಗೆ ಗಟ್ಟಿಯಾಗುತ್ತದೆ.

ಶ್ರೀರಂಗರು ಈ ಕೃತಿಯ ಮೂಲಕ ಬದುಕಿನ ಆಯಾಮವನ್ನು ನಾವು ಹೇಗೆ ರೂಪಿಸಿಕೊಂಡರೆ ಹಾಗೆ ಆದೀತು ಎಂಬ ಒಂದು ಮಹತ್ವದ ಸೂಚನೆಯನ್ನು ರೂಪಿಸಿದ್ದಾರೆಯಲ್ಲದೆ ನಾಟಕ ರಚನೆಯಲ್ಲಿ ಕೂಡ ಒಂದು ಹೊಸ ಬಗೆಯನ್ನು ಸಾಧಿಸಿರುತ್ತಾರೆ. ಆದುದರಿಂದ ಕತ್ತಲೆ-ಬೆಳಕು ಎಂಬುವ ರೀತಿ ನೀತಿಯ ಪದರಗಳಲ್ಲಿ ನಾಟಕ ಕ್ರಿಯೆಯು ಜೋಕಾಲಿಯಾಡುತ್ತಾ ಗುರಿಮುಟ್ಟುತ್ತದೆ. ಇಂಥ ಬದುಕನ್ನು ನಮ್ಮ ಕಂಪನಿ ನಾಟಕಗಳು ಎಂದಿನಿಂದಲೂ ಒಂದು ಸರಳೀಕೃತ ರೀತಿ ನೀತಿಗೆ ಒಳಪಡಿಸುತ್ತಿದ್ದುದ್ದಲ್ಲದೆ ಕೃತಕವಾದ ರೀತಿಯ ಚೌಕಟ್ಟನ್ನು ಬಲವಂತಗೊಳಿಸುವಂತೆ ಇದ್ದುದನ್ನು ಟೀಕಿಸುವುದಕ್ಕಾಗಿಯೇ ಹಳೆಯ ಕಂಪನಿ ಮಾಲೀಕನನ್ನೂ ಅವನ ಜೊತೆಗಾರರನ್ನೂ ತಂದು ತೋರಿಸುತ್ತಾರೆ. ಅವರ ನಡಾವಳಿಯನ್ನು ಟೀಕಿಸುವುದಕ್ಕಿಂತಲೂ ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಅದರ ವಾಸ್ತವತೆಯನ್ನೂ ಅಜ್ಞಾನವನ್ನೂ ಬೆಳಕಿಗೊಡ್ಡುತ್ತಾತೆ. ಅಂದರೆ ನಾಟಕದ ಆಯಾಮದಲ್ಲಿಯೇ ಹಳೆಯ ಮತ್ತು ಇತ್ತೀಚಿನ ಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು ಅಭಿಮುಖೀಕರಿಸುವಂತೆ ನಾಟಕಕಾರನ ಅಳಿವು-ಉಳಿವನ್ನು ಕುರಿತ ನಾಟಕವಾಗುತ್ತದೆ. ಹೀಗೆ ಶ್ರೀರಂಗರು ಬದುಕಿನ ವಾಸ್ತವತೆಗೂ ಅವಾಸ್ತವತೆಗೂ ಇರುವ ಅಂತರವನ್ನು ನಾಗರಿಕನೆಂಬ ಪಾತ್ರದಿಂದ ಅದರ ಕೃತಕ ಕುಹಕ ಧೋರಣೆಯನ್ನೂ ಬೆಳಕಿಗೊಡ್ಡುತ್ತಾರೆ. ಒಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ನಮ್ಮ ಬದುಕಿನ ವಿಮರ್ಶೆಯು ಈ ಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಹರಿತವಾದ ಒಂದು ರೂಪಕವಾಗುತ್ತದೆ. ಇದರ ಯಶಸ್ಸಂತೂ ತುಂಬ ಗಮನಾರ್ಹವಾದುದಾಗಿದೆ. ಇದರಲ್ಲಿ ನಾಟಕಕಾರರನು ಆತನ ಮನೆ ಸಹಿತ ಸಂಕೇತವಾಗಿ ಉಳಿದ ಪಾತ್ರಗಳ ತೌರೆನ್ನುವಂತೆ ಹೊಳೆಯುತ್ತದೆ. ಬಿ. ವಿ. ಕಾರಂತರು ತಮ್ಮ ನಿರ್ದೇಶನದಲ್ಲಿ ಈಗಾಗಲೇ ಈ ಅರ್ಥವಂತಿಕೆಯನ್ನು ಹರಿತವಾದ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಸಾಧಿಸಿದ್ದಾರೆ.
ಕ. ವೆಂ. ರಾಜಗೋಪಾಲ್

“ಪ್ರಪಂಚದ ಪ್ರಳಯವನ್ನು ಒಪ್ಪಿಕೊಳ್ಳುವಾಗ ಹಿನ್ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ ಭಯ ಮತ್ತು ಅಜ್ಞಾನಗಳಿರುವುವು. ಮರಣದ ಭಯ ಮುಖ್ಯವಾದದ್ದು; ಸೃಷ್ಟಿಯ ಬಗ್ಗೆ ಅಜ್ಞಾನವೂ ಒಂದು ಕಾರಣವಾಗಿದೆ. ಜೊತೆಗೆ ಮುಂಚಿನ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಪ್ರಳಯದ ಕಲ್ಪನೆಗೆ ಒಂದು ನೈತಿಕ ಕಾರಣವೂ ಇದ್ದಿತು. ಮನುಷ್ಯನ ಜೀವನವು ಸುರಕ್ಷಿತ ಮತ್ತು ಸುಖಮಯವಾಗಬೇಕಾದರೆ ಮನುಷ್ಯ- ಮನುಷ್ಯರ ಸಾಮಾಜಿಕ ಜೀವನದಲ್ಲಿ ಕೆಲವು ಗುಣಗಳು ಅಗತ್ಯವಾಗಿದ್ದುವು. ಆ ಗುಣಗಳನ್ನು ಮನುಷ್ಯ ಮರೆತರೆ ಅವನ ಸಮಾಜ (ಪ್ರಪಂಚ)ದ ನಾಶ ಖಂಡಿತ ಎಂಬ ಹೆದರಿಕೆಯೂ ಮನುಷ್ಯನಿಗೆ ಕೊಡುವ ಎಚ್ಚರಿಕೆಯಾಗಿದ್ದಿತು. ಧರ್ಮದ ಗ್ಲಾನಿ, ಅಧರ್ಮದ ಅಭ್ಯುತ್ಥಾನ ಇವು ಯುಗದ ನಾಶಕ್ಕೆ ಕಾರಣ ಎಂದು ಭಗವದ್ಗೀತೆಯಲ್ಲಿ ಹೇಳಿದ್ದು ಈ ದೃಷ್ಟಿಯಿಂದಲೆ.”